KÜLTÜR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

İnsan beyninin ayrıntılı bir görüntüsü. Beyin, çocukluktan itibaren sosyal çevrenin, eğitimin ve kendi özgün tecrübelerinin etkisiyle bu şekilde bir yapıya kavuşur. Her insanın parmak izi gibi beyin yapısı da farklılıklar gösterir. 

İnsanda kültürel olarak var olan şey, diğer canlı varlıklarda eksik gibi görünen şeydir.

Nicolas Journet[i]

GİRİŞ

Kültür, “her şey unutuldu sanılırken akılda kalanlardan meydana gelen bir bütündür”[ii]; yönlendirici gizil bir güçtür; birikmiş sermayedir ve eşitsizliğin esas kaynağıdır; edinilen bütün tecrübelerin, bir anlamda tarihin özetidir. Bizi düşünceye sevk eden ünlü bir özdeyişte de kültür şöyle tarif edilmiştir: Kültür, kepçeyi çorba kazanına daldırdığımızda dipten yüzeye çıkardıklarımızdır.

Kültürün özeti de dilde saklıdır. Yani tarihin özeti kültür, kültürün özeti de dildir, şeklinde bir sıralama genel hatlarıyla doğrudur. Kültür, kendisini meydana getiren bütün unsurlarıyla birlikte geleceğin alabileceği biçimlerin en etkin belirleyicisidir. Ortadadır ve paylaşmak isteyene kapıları açıktır ama bu fırsat, Nicolas Journet’in yukarıdaki sözünde yer aldığı gibi, pek bir anlam ifade etmez. Politikanın gündelik ortamında, hayatımızın hep ekonominin parametrelerine odaklandığını görürüz. Oysa kültürün çıtası ne kadar yükselirse, ekonominin çıtası da geriden onu gölge gibi izler. Gerçek anlamında ekonominin gelişmesi için öncelikle kültürde gelişmelerin olması gerekir. Kültür ekonominin daima bir adım önündedir, ekonominin yolunu açar.

Kültür o derece belirleyicidir ki, 21. yüzyılın en büyük silahı, bombanın öylesi ya da böylesi değil, elektron bombardımanı ile kültüre yapılan saldırıların alet ve yöntemleridir. “Neo-emperyalizm”, kültüre saldırmanın önemini kavramış olan emperyalizmdir. Bu silahın taşıyıcıları pilotlar değil, kendi kültürüne yabancılaşmış, yabancı baskın kültürlerin altında ezilmiş ve kendi halkına üstünlük taslayan, koruyucu pozu takınan kendini işbirlikçi konumuna indirgemiş insanlardır. Başkasının yargısını benimseyerek hayatta yer edinmeye çalışan bu çevrelerin manevi savunma mekanizmalarımıza yapılan saldırıları savuşturmaları mümkün değildir.

“Çağdaşlaşmak” ve “geçmişe takılıp kalmamak” son yıllarda yerli yersiz her fırsatta kullanılan deyimlerdir. Yıllar önce, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Mehmet Ali Talat’ın cumhurbaşkanlığını kazandığı seçimlerde, merhum Rauf Denktaş’a karşı seçim çalışmaları yürüten o günlerde muhalefete mensup politikacılar, her kürsüye çıktıklarında, “Avrupaî’yim” diyerek söze başladılar ve kendilerini “geçmişi fazla kurcalamayanlar, geleceği daha fazla dert edinenler”, olarak nitelediler. Türkiye’de de Avrupa Birliği konusunda süren yoğun tartışmalar sırasında, bazı kimseler, “geçmiş geçmişte kaldı, mühim olan gelecek”, söylemini kullandı. Bizim yıllar önce, bu makaleyi hazırlamamızın nedeni, bu gibi “yaşadığı çağı şaşırmış” ve “yaşadığı coğrafyayı şaşırmış” insanların, yüzeyselliklerini ele veren bu gibi sözleridir. Hatırlanacaktır; Annan planının tartışıldığı günlerde, Almanya başbakanı, Türk kamuoyunu, “geçmişe takılıp kalmamaya” davet etti. Ama kendi geçmişlerinin ana özelliklerinden kurtulduklarına dair en küçük bir işaret vermedi.

Azerbaycan’da Haydar Aliev’in kazandığı seçimlerin öncesinde ortaya çıkan sokak olaylarını yorumlayan bir gazetecimiz, ülkede düzenin mutlaka sağlanacağına olan inancını açıklarken öne sürdüğü kanıtlar arasında, Azerbaycan’da opera ve balenin gelişmiş olduğunu da sıraladı. Azerbaycan\’ın düzene kavuşması, hiç şüphe yok ki, bütün Türklerin dilekleri arasındadır. Bizim için ilginç olan, “Azerbaycan’da düzen mutlaka kurulacaktır, çünkü orada opera ve bale bile vardır”, gibisinden öne sürülen kanıtın niteliğidir.

Çağdaşlaşma söylemi, bütün önemine karşılık, kültür ile ilgili yoz bir tanımlama üzerine oturtulmuş, dolayısıyla yaptığı olumlu çağrışımlardan verim alınamamış bir söylemdir. Özü itibariyle, çağımızın sunduğu bütün imkânlarla donatılmış bir Türkiye hayalini kurmak kimsenin itiraz edebileceği bir düşünce olamaz. Ancak, bu düşüncenin sağlam bir temele oturtulması kültür kavramının doğru tanımlanmasına bağlıdır. Oysa kültürü tanımlamak için atılan sayısız adım sonucunda, 150’den fazla birbirinden farklı tanım ortaya çıkmıştır. Bu çeşitlilik, konunun kapsama alanının genişliğinden kaynaklandığı kadar, söz konusu tanımları ortaya atanların dünya görüşünden ve ideolojik bakış açılarındaki derin farklardan da kaynaklanmaktadır. Bunun sonucunda, bir iletişim kolaylığı değil, iletişim zorluğu ortaya çıkmıştır. Çünkü kültür sözcüğünü herkes kullanmakta, fakat dinleyenlerin zihinlerinde aynı nitelikte bulutlar oluşmamaktadır.

Kültürlü insan, kültürel sermaye, halk kültürü, kitle kültürü, çokkültürlücülük, monokültür vs; neredeyse her gün şurada ya da burada hemen karşımıza çıkıveren bize bir şeyler anlatmaya çalışan sözcüklerdir. Ne var ki kültür kavramına herkes farklı bir anlam yüklediğinden dolayı, hatta pek çoklarının zihninde kültür kavramı bulanık olduğundan, konuyla ilgili tartışmalar sağırlar diyaloğu şeklinde geçer. Tartışmalar uzlaşma adına yapılır ama sadece yeni görüş ayrılıkları çıkarmak gibi işlev görmektedir.  Bunun nedeni, yaygın olarak, kavramlar üzerinde ön mutabakat aramadan konuşmaktır. Oysa kültür kavramında hem anlam bakımından hem de tarihsel bakımdan alabildiğine bir derinlik söz konusudur. Söz konusu çok boyutlu derinliği gösterebilmek için GÜNÜMÜZE IŞIK TUTAN TARİHÇELER adlı kitabımızda birçok örneğe yer verdik. Bu makalemizde sadece kültürü tüm unsurlarıyla reddeden nihilistlerin ve nihilizmden türeyen Marksizm-Leninizm-Stalinizm uygulamalarına yer vereceğiz.

 

KÜLTÜR TANIMLARI ÜZERİNE BİRKAÇ SÖZ

Konunun uzmanları, kültüre dair ilk bilimsel tanımlamanın Edward B. Tylor tarafından 1871 yılında yapıldığını söylüyor. Söz konusu tanım şöyle[iii]:

“Kültür, toplumda insan tarafından kazanılmış alışkanlıkların bütünüdür.”

Aynı eserde yer alan daha geniş bir tanım ise şöyledir:

“Kültür, bilgilerin, inançların, sanatların, değerlerin, kuralların, örf ve adetlerin, toplumun üyesi olan insan tarafından sonradan kazanılmış bütün kapasite ve alışkanlıkların tümüdür.”

Dikkat edilirse, tanımın önem verdiği birinci husus, kültürün toplum içinde kazanıldığıdır. Gerçekten de insanlar dünya görüşlerini tek başlarına inşa edemezler. Kültür, başkalarından gelen fikirleri zihinde özümseye özümseye, içselleştire içselleştire oluşur. Yeni atılımlara öncülük edenler bile içinde yaşadıkları toplumların olumlu ya da olumsuz etmenlerinden ilham alırlar. Onları farklı yapan, sorunlardan kaçmayan, bilakis üstüne üstüne giden kişilik yapılarıdır. Ne sorunlar ne de çözümleri gökten zembille inmezler.

Nicolas Journet’in “Evrenselden Özele Kültür” adlı eserinde kullandığı ifadeyle, insanlar “kültürün içinde yüzerler, yıkanırlar”[iv] ve sonunda kişilik oluşur. İnsan beyni, kültürü özümser, üretir ve gelecek kuşaklara aktarır. İnsan, niteliklerini kültürün içinden çıkarır. Kültür dediğimiz şey, diğer canlılarda eksik gibi görünen şeydir. Zihinsel yolla kazanılmış olanlardır.

Franz Boas(1858-1942)’ın konuyu ele alış şekliyle, kültür, “ferdin belirli bir toplumla bütünleşmesine imkan veren şeydir”. Boas’a göre, dünya kültürel alanlara ayrılmıştır.

Gerçekten öyle değil mi?

Birçok uluslararası siyasi sorunun nedeni, kültürlerin sınırlarıyla siyasi sınırların çakışmamasından doğmuyor mu?

Mesela Afrika, baştan sona bu durumda ve bu yüzden de istismara çok açık. Etiyopya-Somali-Kenya sınır çekişmeleri kültürün sınırlarıyla siyasi sınırların birbiriyle çakışmamasının en ilginç örneğidir. En ilgincidir çünkü bölgedeki açlığın temel nedeni kaynakların silaha yatırılması ve gerçeğin anlaşılmasına rağmen araya kan girdiği için geri dönülememesidir. Silahla ölen her bir kişiye karşılık, paranın silaha yatırılması yüzünden ortaya çıkan açlık dolayısıyla yüz kişi ölmüştür ve savaşlar durdurulabildiği halde açlık yüzünden ölüm süreci durdurulamamıştır. Sömürgeci güçler, Afrika halklarını kendi çıkarlarına göre bölmüşler, kültürlerin doğal sınırlarını hiç dikkate almayarak Afrika’nın bugünkü zavallı durumuna zemin hazırlamışlardır. Bundan dolayı, Franz Boas’ın yukarıdaki tanımlaması, son derece kullanışlı ve açıklayıcı bir tanımlamadır.

Kültür bir bütündür ama tıpkı canlı varlıklarda her organ nasıl ayrı bir ihtiyaca nasıl cevap veriyorsa, kültür içindeki her bileşen de ayrı bir işleve sahiptir. Bir başka deyişle, kültür birbiriyle organik ilişkide olan çeşitli bileşenlerden oluşur.

Antropologlara göre kültür, ferdin mensup olduğu guruptakilerle anlaşabilmek için kullandığı anlama, bilme ve ayırt etmedir[v]. Bu tanımda iki taraf vardır: Birey ve toplum. Kültür toplumun ortak değeridir ve birey, niteliklerini mensup olduğu toplumdan özümsedikleriyle oluşturabilir. Kapitalizm dendiğinde genel bir tanımlama akla gelir. Oysa Kapitalizmin 7 Kültürü adlı bir kitapta, 7 ayrı gelişmiş ülkenin işçilerinin ve yöneticilerinin sonucu etkileyen farklı davranış kalıpları ortaya konmaktadır.

Kültür kavramı üzerinde tanımdan bol bir şey yoktur. Amerikalı iki antropolog, 1952 yılında, kültürle ilgili 164 tanım bulmuşlar [vi]. Çokluğun nedeni, kültürün çok esnek bir kavram olması ve zihniyet, düşünce biçimi, gelenek, ideoloji gibi birçok sözcüğün kullanım alanında yayılması ve onların yerini almasıdır.

İnsanı, “alet yapan hayvan” olarak niteleyenlere göre, kültür, “insansal doğadır”[vii]. Bu, Sosyal Darwincilerin yaklaşımıdır. Bizler, “bir yandan içgüdüyle yönlendirilmiş, soyaçekimle perçinlenmiş hayvanlarız”, diyen Freud’a göre, kültür, “insan hayatının, hayvan hayatından sivrilmiş, incelmiş halinden başka bir şey değildir”[viii].

Kimine göre, kültür, “bilgi” anlamını taşır. Buna göre, “kültürlü adam” demek, “bilgili adam” demektir. Kimine göre, kültürü anlamak için o toplumun “üretimine” bakmak gerekir. Bunlara göre, insan, “doğayı üreterek” kültürü meydana getirmiştir. Kimine göre, “maddi davranışlardan türetilen bir soyutlamadır.”[ix] Durkheimci Fransız toplumbilimcilerine göre kültür, doğal zorunlulukların bir uzantısıdır.

Kimine göre, bilim kültürün bir parçasıdır. Kimine göre ise, kültür uygarlığın en önemli öğelerinden biri sayılır. Diderot, kültürü, “ferdin medeniyete girişi\” olarak tanımlamıştır[x]. Raymond Williams’a göre ise, “zihnin etkin olarak geliştirilmesidir” ve belirli bir halkın ‘genel hayat tarzı’nı oluşturan bir ‘ruh’ (spirit) yapılanışına ya da genelleşmiş bir ‘ruh’ durumuna verilen addır.”[xi]

Kimine göre, din, kültürün içinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir; kimine göre de ayrıcalıklı olan sanattır. Kimine göre, kültür, egemen sınıfın ayrıcalığıdır[xii]. Çünkü egemen sınıf halka, “bilmesinlercilik” siyasası uygulamıştır. Bu yüzden de halk kültürsüz kalmıştır. Bu tanımlama, herhalde gerçeğe en uzak tanımlama.

Engels’e göre, insansı maymunların insana dönüşmesinde belirleyici olan etken emektir; insanın elleri, hem emek organı hem de emek ürünüdür; emeğin gelişmesi kültürü de geliştirmiştir[xiii].

“Yurtsever” ve “milliyetçi” sözcüklerine yüklenen anlamlar da farklı kültür tanımlarından yola çıkıldığı için farklıdır. Yurtsever sözcüğünü tercih edenlere göre, “yurtseverlik” bir çeşit coğrafya bağımlılığıdır. Milliyetçi sözcüğünü tercih edenler göre ise, milliyetçilik, hem coğrafya bağımlılığını hem de bu coğrafya üzerinde yaşayan ulusun zihninde yeşeren kültürü bir arada kapsar. Marksçı ve Engels’çi entelektüellere göre, kültür, icabında sökülüp atılabilen, yerine öncü fikir adamlarının vaazlarının yerleştirilebileceği bir olgudur. Marksçılar, zor bile saysalar, bunu daima istemişlerdir. Geleceği buna göre planlamayı düşünmüşlerdir.

Batılı düşünürlerin mıncıklaya mıncıklaya bir şekil veremediği kültür kavramı etrafındaki kargaşa olduğu haliyle bize de yansımıştır. Tercüme kitaplar aracılığı ile ülkemize taşınan bu kargaşa, bütün alanlara yayılmıştır. Dolayısıyla da, kültür kavramı, işe koşulacak bilginin üretilmesine bir katkıda bulunamamıştır. Tersine, kargaşanın simgesi olarak orta yerde durmaktadır.

Oysa kültürden söz etmek, deyim yerindeyse, “entel takılmanın” önemli bir süsleme aracıdır. Bizde, üzerinde uzlaşılmış bir kültür tanımı yoktur ama “kültürlü insan” bütün tartışmaların baş aktörüdür. Öyle ki, kültürlü olmak, ötekine üstünlük taslamanın, onun geleceğini planlamanın, bunu yaparken ona hiç danışmamanın aklama aracı haline gelmiştir. Buna göre, kültürlü insan, yüzü Batı’ya dönük olan insandır; operaya giden, baleden anlayan, tiyatroyla ilgilenen, ülkemize transfer edilen yabancı futbolcuların adını doğru telaffuz eden, çağdaşlığın aman vermez bir savunucusu, gericiliğe geçit vermeyen, herhangi bir yüksek okuldan bir diploma kapmış, ağzı iyi laf yapan kimsedir. Bu gibiler, evinde bir kitaplığı olmasa da kültürlü kabul edilir. Bizde, kültür kavramının içi boşaltılmış, yerine kof bir kültürlü insan kavramı doldurulmuştur. Maalesef!

Görüş birliği içerisinde bir topluluğu birbirine düşürmek için kültür konusunda tartışma çıkarmak yeterli olabilir. Kültür, bazen uygarlıkla bir tutulmuş, bazen uygarlığın bir unsuru bazen de karşıtı olarak nitelenmiştir. Kültür tanımları üzerinde yaptığımız kapsamlı bir araştırmadan çıkardığımız ilk sonucu şöyle özetleyebiliriz: Kültürün tartışıldığı yere bütün düşünürler körüğü ile birlikte gitmiş.

Eğer, özgün şartlarımıza uygun bir geçerli kültür tanımı yaparak üzerinde uzlaşabilseydik, toplumun bütün katmanları ile kaynaştırabilir, uzlaşabilirdik. Hangi şartlarda işbirliği hangi şartlarda işbirlikçi olunacağını belirleyebilirdik. Kalkınmayı ekonomi kavramlarıyla açıklamaya çalışan sınırlı bir kalkınmacılık anlayışından uzaklaşırdık. Gelişmenin enerjisinin kültürde saklı olduğunu bilirdik. Kültürümüzün çıtasını yükselttikçe, ekonominin bir gölge gibi bu çıtayı izleyeceğini bilirdik. Karnı tok olanlarımız, kültür karın doyurmuyor, diyemezdi. Kültür, toplumsal kargaşayı artıran bir kepçeye dönüşmezdi. Yangına körük olmak yerine, bize geleceğin kapılarını açan bir anahtar işlevi görürdü.

Makalemiz, bir kültür tanımı yapmak için hazırlanmadı. Bu işin daha ötesini işin uzmanlarına bırakmanın  uygun olacağını düşünüyoruz. Hedefimiz, kültürün tartışmaya kapalı kalmış ya da üzerinde pek durulmamış bir yanını enine boyuna sergilemektir. Kültürün burada ele alacağımız niteliği, aslında birçok kültür tanımını geçersiz kılar. Öte yandan, burada konu etmediğimiz aklı başında birçok tanımın da yetersizliğinin görülmesini kolaylaştırır. Bize göre, doğru dürüst bir kültür tanımı, kendi halkıyla barışık olmayan, onu küçümseyen, işbirlikçiliğe yatkın kişiliklerin açığa çıkartılması için son derece geçerli bir düşünme aleti olacaktır.

NİHİLİZM, KARL MARKS, LENİN ve SOVYET RUSYA

Bugün Rus ulusu olarak anılan toplum, beş yüz yıl öncesine kadar yoktu. Rus sözcüğü İskandinav dilinde “kayıkçılar, kürekçiler” anlamına gelir ve Normanlarla ilgilidir. Normanlar, şimdi kendilerini Rus diye andığımız Slav halkını, anayurtları olan Pripet bataklıklarında avlar, pazarlarda köle olarak satarlardı. Rusya, önce Altın Orda ve daha sonra Osmanlı devletinin yaptığı birbiri ardına hatalar sonucunda tarih sahnesine çıkmıştır. Bu ulusun yöneticileri ayrı bir ırk, tebaası ise başlangıçta çeşitli Slav kavimleriydi. Rusya’ da knezlikten öte bir örgütlenme de yoktu. Fakat zamanla yönetici kavim, tebaası olan Slav kavimlerine ve daha sonra tebaası konumuna indirgenen bazı Türk topluluklarına Rus olmayı öğretti. Bu işi başarmak için Ortodoksluk tutkal olarak kullanıldı. Şaman inançları son derece kötü bir biçimde taklit edilerek, çarların, “Rusya’yı idare etmek üzere Tanrı tarafından seçilmiş olduğu” inancı zihinlere yerleştirildi. Dinî inanca gerekli görülen her noktasından müdahale edildi ve birçok başka akıldışı uygulama ile birleştirildi. Buradan, son derece merhametsiz ve tek yönlü bir kültürel ortam doğdu. Kendilerine Rus oldukları öğretilen insanlar, ortaya çıkarılan söz konusu kültürel ortamın hiçbir tarafından yararlanamadı. Zorlu bir coğrafyada hayatı kolaylaştıracak hiçbir unsuru içermiyordu. Dolayısıyla, kendi zıddını üretebildi. Alman felsefe kitaplarından çıkan bir felsefe akımı, gerçek hayatta yer buldu. Bu düşünce akımının adı nihilizm’dir.

Nihilizm, sözcük anlamı ile hiçlik demektir. Bir felsefe deyimi olarak ilk kez bir Alman düşünürü tarafından kullanılmıştır. Daha sonra, yine bir Alman düşünürü olan Nietzsche (1844-1900), bir felsefe ansiklopedisi yayınladı. Bu ansiklopedide nihilizmi bir felsefe okulu olarak tanımladı. Tanımlarken kullandığı bazı ifadeleri, bu okulu anlamakta hiçbir zorluğa yer bırakmaz. Buna göre, “Tanrı ölmüştü”, insanlara her zaman öğretilen şeylerin hiçbiri doğru değildi”. Görüldüğü gibi, nihilizm, kültür değerlerinin tümüne yönelik bir sistemli reddiyenin adıdır.

Nietzsche, nihilizmi daha fazla söz söylememize yer bırakmayacak bir şekilde şöyle ortaya koymuştur: “Erdemlerin tümü züğürtlük, kirlilik ve acınacak bir rahat düşkünlüğüdür. Ey erdemden söz açanlar, bütün erdemleri uyumaya yollayın. Ben ne değilsem, erdemim odur… En büyük kötülük en büyük iyilik için gereklidir. Yaratıcı olmak isteyen önce yıkıcı olmak, değerleri yıkmak zorundadır… Parçalayınız insan kardeşlerim, eski levhaları parçalayınız.”

Nihilistler yüzlerce yılda oluşan bütün kültür değerlerini yerle bir etmek ve yerine “akılcı” ve “hayatın katı gerçeklerine uygun” değerler koymak istiyorlardı. Ama ilk ödevleri “yıkmak”tı. Daha sonra boşluğu yeni değerlerle doldurmak ve “yeni hayat” kurmak istiyorlardı. Komünizm ve sosyalizm bu temel üzerinde ortaya çıkmış bir fikir ve eylem planıdır.  Dostoyevski, nihilizmin Rusya’ da hayat bulması konusunda şöyle demiştir: “Nihilizm, Rusya’da canlanmışsa, bu, bizim hepimizin nihilist olmamızdandır.”

Kültür konusunda, bu kadar keskin ve radikal fikirlerin sahipleri bile içinde fikirlerini yeşerttikleri kültürün genel karakterini kararlarına, eylemlerine ve gündelik hayatlarına yansıtmışlardır. Söylemlerin farklı olması bu gerçeği değiştirememiştir. Şimdi verecek olduğumuz örnek, bu bakımdan, kültürün rolü ve etkinliği konusundaki en değerli sayılması gereken örneklerdendir.

Çağlar öncesinden süzülüp gelen kültür ile politika arasındaki yakın ilişkinin en ilginç örneği, Sovyet Rusya’da yirminci yüzyılda yaşanmıştır. Çarlık Rusya’sının siyasî tarihinin dört önemli özelliği vardır. Bunları İKİNCİ BİNYILIN MUHASEBESİ isimli kitabımızda enine boyuna neden ve sonuçlarıyla birlikte incelemiştik. Bunlar, mutlak ve müstebit yönetim anlayışı, bütün kaynakları yayılmacılığın emrine vermek, potansiyel tehlike olarak görülen insanları sorgusuz sualsiz Sibirya’ya sürmek, müstebit otoriteye tabi olmak istemeyen insanları aç bırakarak dize getirmeye çalışmak, olarak kısaca özetlenebilir.

Bu dört unsur, Rusya’nın kargaşa içinde yüzyıllarca yaşamasının da başlıca nedenleri idi. Sosyalizm cereyanı, Rusya topraklarında bu olumsuzluklar sayesinde semirmişti. 1917’de Bolşevik İhtilali’ni gerçekleştiren kadro, bu konulardaki haksızlıkları her fırsatta anlatarak, yazarak, çizerek, eylem yaparak güçlendiler. Bolşevikler, esas itibariyle, biraz önce de değindiğimiz gibi, geçmişten gelen her türlü kültür değerini reddeden nihilistlerdi. Bütün kültür değerlerini yıkmak ve yerine felsefe kitaplarından çıkardıkları kalıplara göre toplum inşa etmek istiyorlardı. Yeni rejim, bu düşüncelerin etrafında şekillendi. Ama içinde yetiştikleri, o güne kadar soludukları manevi atmosferi, bütün reddiyelerine rağmen farkına bile varmadan sürdürdüler. Yeni yönetim de mutlak ve müstebit oldu. Ortodoksluğu atarak yerine sosyalizmi koydular. Ama Ortodoksluğu yayma döneminde kullandıkları baskı yöntemleri ile kültür ihraç isteğini sürdürdüler. Bütün kaynaklarını silaha yatırarak yayılmacı eğilimi devam ettirdiler. Masum insanları potansiyel tehlike görerek Sibirya’ya sürme uygulaması eskisinden daha sistematik bir hâl aldı. Yeni rejime karşı çıkan insanları açlıkla tehdit ederek dize getirme uygulaması Stalin’in en önemli iç politikasıydı.

Sovyet İhtilali’ni yücelten bir takım çevreler, Sovyetler’deki açlık felaketini, düzeni sağlamaya çalışırken iklim felaketi yüzünden ortaya çıkan olumsuzluklar olarak niteler ve hafife alırlar. Halbuki Stalin, gezdiği yerlerde gördüğü felaketleri kendisine bir mektupla haber veren Durgun Akardı Don isimli romanı ile ünlü olan Şoholov’a yazdığı cevabî mektubunda, gerçeği bütün çıplaklığı ile bildiğini, kendisi böyle buyurduğu için böyle olduğunu hiç saklamamıştır. Mektubunda, köylülerin “grev ve sabotaj yaptıkları”, “Sovyet iktidarını çökertme savaşına girdikleri, kıyasıya bir savaş sürdürdükleri”, “işçilerle Kızılordu’yu ekmeksiz bıraktıkları” için cezalandırdıklarını açıkça belirtmiştir. Bu olaylar, Çarlık zamanında Kafkasya’da, Romanya’da ve Bulgaristan’da Türkleri yok etmek, sürmek ve kaçmalarını sağlamak için aynen uygulanmış olan yöntemlerdir.

Karl Marks’ı da örneklerimizin arasına katabiliriz:

Karl Marks’ın aslında bir Yahudi olduğu sık sık söylenmiştir. Ne var ki onun, çevresine Yahudi olmadığını anlatabilmek için çok gayretli davrandığı, hatta “Yahudi düşmanı bir Yahudi” olduğu, pek bilinmez. “Her zalimin arkasında onu destekleyen bir Yahudi bulunuyor”; “Yahudiler, Hıristiyanları kendi kopyalarına çevirdiler… parasının gücüyle baskıdan kurtulan Yahudi, şimdi Hıristiyanlığı esir almaya girişti… Yahudi’nin etkisiyle ahlâkı bozulan Hıristiyan, artık, dünyadaki kaderinin komşusundan daha zengin olmak olduğunu sanıyor, dünyayı ise borsa olarak görüyor”; “Kapitalist, bütün malların arkasında para, dolayısıyla sünnetli Yahudi olduğunu biliyor”; “Polonyalı Yahudiler dünyanın en pis ırkıdır” gibi ifadeler, onun Yahudi aleyhtarı yazılarının ana temalarıydı.

Marks’ın sermaye kuramı, onun Yahudi aleyhtarı fikirlerinin genelleştirilmiş halidir. Kitabını ortaya koyduktan sonra Yahudilerle ilgili söylemleri arka plâna düşmüştür. Marks, “Judaizm”i hayatından tamamen söküp atmaya gayret ediyordu. Çevresindekilerin çoğu, kendisi gibi düşünen Yahudilerden oluşuyordu. Kendileri için çıkış yolu arayan Yahudilerin arasında yaşıyordu, hep birlikte Yahudilikle ilgili her şeyi reddediyorlardı. Ne var ki, Yahudi kültürünün beyinlerine nasıl sindiğinin hiçbiri farkında bile değildi. Yahudi kültürüne mensup olduklarına dair bütün izlerini yazdıkları makale ve kitapların satır aralarında bıraktılar.

Önce şunu belirtelim ki, Marks’ın metodolojisi ile hahamların metodolojisi birbirinin aynıydı. Marks, bütün fikirlerini kitaplardan türetiyordu. İşçilerin davasını savunduğunu öne sürmesine karşılık, hiçbir zaman bir fabrikaya ayak basmamıştır. Engels, ona babasının fabrikalarını gezdirmek istemesine rağmen daveti reddetmiştir. Bütün fikirlerini, çalışma odasında kitap sayfaları arasından türetmiştir. Bu durumunu, “kitap yutmaya mahkum bir makinayım”, diye tarif etmekteydi. Yöntemleri arasında deney ve gözleme pek yer vermediği halde, çalışmalarını “bilimsel” olarak nitelendiriyordu. Gerçekte ise, yalnızca, kafasında oluşturduğu çözümlemelere “kanıt” arayan biriydi. Yaklaşımı, “iman sahipleri”nin yöntemini “bilimsel” olarak nitelemekten ibaretti. Tıpkı, hahamların ve kabalacıların yaptığı gibi davranıyordu.

Marks’ın paraya karşı tutumu da hahamlık öğrencilerininki gibiydi. İhtiyaçlarının ailesi tarafından karşılanmasını bekliyordu. Aynı şeyi Engels’ten de bekliyordu. Ona “profesyonel dilenci” mektupları yazardı. O, bütün formatıyla Yahudi’den başka bir şey değildi; dili ne söylerse söylesin, ruhu bir Yahudi din adamının ruhuydu. Hahamlar, ileride mutlu bir çağın geleceğini anlatırlardı. Marks da aynı şeyi yapardı. Aradaki tek fark, onun Mesihçiliğinin “materyalist” olmasından ibarettir.

MARKS, LENİN, STALİN ve DİN

Marksist kuram, Tanrı’yı reddediyordu. Buna karşılık, bilimi din, insanı da Tanrı yerine koyuyordu. Marksizm’in ilk uygulayıcı lideri Lenin, dinin en büyük düşmanı idi. Kısa süren iktidarı boyunca birçok kiliseyi yıktırdı, içinde ne bulduysa yaktırdı, temellerini bile söktürdü. Dinden ve Tanrı’dan söz eden herkes onun gazabına uğradı. Ortodoks din adamlarını kitleler halinde yok etti.

Söz konusu yok etme sürecinde, özellikle bir ayrıntı konumuzu teşkil etmektedir. Ortodoks inancını benimseyenler, tıpkı firavunlar dönemi Mısır\’ında olduğu gibi, insanların kıyamet günü tekrar dirildiklerinde dünyadaki bedenlerine ihtiyaçları olacağına inanırlar. Birçok Ortodoks azizinin bedeni, bu inanç dolayısıyla, mumyalanmış ve kundaklanmış olarak kilisede muhafaza edilmekteydi. Lenin, kiliseleri yerle bir ederken, “ölüler kültünün sona erdiğini” de ilan etmiştir. Bunun sonucunda, kiliselerdeki bütün aziz mumyalarını yerlerinden alarak toprağa gömdürmüş, hatta azizlere ait eşyalarla birlikte yakılanları bile olmuştur.

Lenin, SSCB’de dinin kökünü kazıdığına emin olarak ve kendi yolundan gideceğine inandığı birçok adam yetiştirerek öldü. Oysa o ölür ölmez, kültür etkisini gösterdi. Hem de Lenin’in cesedi üzerinde!

Lenin ölünce, Stalin, Lenin’in bedeninin SSCB ve Dünya İşçileri adına korunacağını duyurdu. Bu kararın desteklenmesi için ülkenin dört bir yanından kendisine telgraflar çektirdi. Bütün telgraflarda halk, Lenin’in bedeninin korunmasını istiyordu. Lenin’in cesedi, Stalin’in en değerli propaganda aracına dönüşmüştü. Cesedi alabildiğine yücelterek, onun davasını sürdürecek tek adamın kendisi olduğunu gösterebilmek için elinden ne geliyorsa yaptı. Bir komite kuruldu. Bu komitede bulunan bir mühendis, Lenin’in cesedinin dondurularak saklanmasını önerdi. Bu teklif kabul edildi. Ne var ki plân uygulanmadı. Bu işte uzman olduğunu öne süren bir aile ortaya çıktı. Dondurmanın yanlış olduğunu, Lenin’in bedeninin bu yolla korunmasının mümkün olmadığını söylediler. Bedendeki suyun dışarı alınmasının gerekli olduğunu, onun yerine bozulmayacak sıvılar konulması gerektiğinde ısrar ettiler. Korka korka Stalin’in önüne getirildiler ve burada Stalin’i ikna ettiler. Bu aile Yahudi bir aile idi. Eğer başarılı olamazlarsa yok edileceklerini biliyorlardı.
Ceset bunlara teslim edildi. Tahnit işini başarıyla gerçekleştirdiler ve Lenin’in bedenini camdan bir tabutun içine koydular. Sovyet halkı bu camdan tabutun önüne getirilerek, Lenin’e olan bağlılıklarını göstermek zorunda bırakıldı. Her gün, -20, -30 derece soğukta kilometrelerce uzun kuyruklarda saatlerce bekletildiler. Lenin’in “kutsal” bedeni önünde saygılar sundular. Lenin’in mezarı, Sovyet yurttaşlarının “hac” yeri haline getirildi.

Lenin\’in bizzat yaktırdığı Ortodoks azizleri gibi cam fanus altında duran mumyalanmış cesedi ve Kızılmeydan\’daki türbesi

Lenin’in bedenini sonsuza (!) kadar yaşatmak için bir de laboratuvar kuruldu. Bu laboratuvarın bir benzeri dünyada yoktu. Açlıktan milyonlarca insanın öldüğü Rusya’da en büyük paralar bu laboratuvar için harcandı. Lenin’e benzeyen ve onunla aynı hastalıktan ölmüş sayısız ceset, bu laboratuvara getirilerek tahnit edildi ve sayısız testler uygulanarak, Lenin’i “sonsuza” kadar yaşatacak teknoloji araştırıldı. Her yıl bütçeden milyonlarca dolara karşılık gelen paralar bu laboratuvarın emrine verildi.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Stalin, SSCB’de Yahudi avı başlattı. En masum olanlarını bile toplayarak Çin sınırındaki Brobican kasabasına sürdü. Sayısız Yahudi’yi kurşuna dizdirdi. En yakın adamlarının Yahudi olan karılarını bile öldürttü. Bu adamlar, karılarının kurşuna dizilmesine seyirci kaldılar ve görevlerine hiçbir şey olmamış gibi devam ettiler. Sovyet gizli örgütü, on binlerce Yahudi hakkında rapor gönderdi. Stalin, hepsinin dosyasının üstüne bir not düşerek, sorgusuz sualsiz ölümlerini onayladı. Bu küçük notlar mahkeme yerine geçiyordu.

Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra, arşivler açıldığında anlaşıldı ki, tek bir Yahudi ailesinin ölümünü onaylamamış. Bu aile, Lenin’in cesedini sonsuza kadar yaşatmakla görevlendirilen Yahudi ailedir. Onların dosyasına şöyle yazmış: “Yerine uzman yetiştirilmedikçe bu aileye dokunulmayacaktır”.

Stalin’in dini bilimdi. Bilimin er geç komünist insanı üreteceğine inandığı kadar, ölümü ortadan kaldıracağına da inanırdı. Bilim, nasıl olsa, o zamana kadar ölmüş olanları da diriltecekti. Gün geldi, o da öldü. Aynı laboratuvar onu da mumyaladı. Götürüp Lenin’in yanına koydular. Fakat 31 Ekim 1961\’de bir gece  Stalin\’in cesedi bulunduğu yerden alınarak Kremlin Sarayı\’nın arkasında bir bahçeye gömüldü. Dönemin iktidarı Stalin\’in Lenin gibi bir kült haline gelmesini istemiyordu.

Söz konusu laboratuvar işi iyice ilerletti. Dünyanın neresinde bir komünist “aziz” öldüyse, oraya koştu ve hepsini birer birer mumyaladı. Komünizme hizmeti geçmiş bütün liderler birer birer fanus altına çekildiler. Sonunda beklenenin tersi oldu. Bilimsel sosyalizm öldü.

Mao Zedong da Ortodoks azizleri gibi mumyalanarak fanus altına çekildi. Oysa Mao, Lenin\’den çok daha ileri gitmiş ve çok kanlı ünlü kültür devrimini yapmıştı.

Sovyetler Birliği dağıldığında, kapitalist dünyada paranın oynadığı rolü, Sovyetler Birliği’ nde “nüfuz” oynamaktaydı. Bu durum, paranın sonuçlarından çok daha gayrı adildi. Nitekim Sovyetler Birliği dağıldığında, perdenin altından mafyalar dünyası ortaya çıktı. Para, güç ve nüfuz tam anlamı ile onların denetimindeydi.

Kısa zamanda, Eski Sovyet topraklarında mafyalar savaşı başladı. Kıran kırana on yıl sürdü. Gücün ötekilere kabul ettirmiş olan en büyük mafya lideri Putin’le birlikte bu savaşın şiddetinin azalmasına rağmen savaş halen devam etmektedir. İşte o laboratuvar, şimdi, Moskova sokaklarında öldürülmüş mafya ileri gelenlerinin aileleri tarafından getirilen cesetlerini mumyalıyor. Öyle anlaşılıyor ki, Rusya’da Rus kültürü adına ne varsa hepsi birkaç defa yıkıldı ama bu laboratuvar her devrin egemenine hizmet sunarak ayakta kalmayı başardı. Özel bir önemi yok belki ama yine de belirtmeden geçmeyelim. Laboratuvarı yine aynı Yahudi ailenin torunları idare ediyor.

Rusya’da insanlar ikiye bölünmüş durumda. Bir kısmı, laboratuvarın kapatılmasını ve Lenin’in mumyasının gömülmesini istiyor. Diğerleri ise, Lenin’in sonsuza kadar yaşatılmasını istiyor. İnternette bir sayfa açmışlar ve dünyanın her tarafından insanların Lenin’in cesedinin korunması ya da gömülmesi yönünde oy kullanmasını istiyorlar.

Öyle ya!

O, bütün dünya işçilerinin lideri değil miydi?

 

NOTLAR

[i] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 17

[ii] Bu bir özdeyiştir. Nicolas Journet’in Evrenselden Özele Kültür adlı eserinde “her şey unutulduğunda, geriye kalan şeydir”, şeklinde ifade edilmiştir.

[iii] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 26

[iv] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 77

[v] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 75

[vi] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 15

[vii] Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisi, 3. Cilt, sayfa 362

[viii] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 21

[ix] AnaBritannica Ansiklopedisi, 20 cilt, sayfa 120

[x] Nicolas Journet, Evrenselden Özele Kültür, sayfa 26

[xi] Raymond Willimas, Kültür, İletişim Yayınları, 1993, sayfa 9

[xii] Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisi, 3. cilt, sayfa 365

[xiii] AnaBritannica Ansiklopedisi, 20 cilt, sayfa 120