İKİNCİ BİN YILIN MUHASEBESİ 1

Elinizdeki kitap, dört konunun birlikte düşünülmesiyle ortaya çıkmıştır. Bi-rinci olarak, ikinci binyılın siyasî, ekonomik, toplumsal ve kültürel bir değerlendir-mesidir. Söz konusu değerlendirme, dinler tarihi, savaş sanatı tarihi, teknoloji tari-hi, düşünce tarihi ve bilim tarihi ile beslenmiştir.

İkinci olarak, Osmanlı tarihinin bir değerlendirmesidir. Değerlendirmenin farklı yanı, Osmanlı tarihine, İstanbul’dan değil de, genellikle dışarıdan, iç ve dış çevresinden bakmış olmasıdır. Diğer bir özelliği ise, Avrupa ve Rusya toplumsal ta-rihi ile olabildiğince mukayeseli bir yöntem izlenmiş olmasıdır. Söz konusu muka-yeseli yöntem yardımıyla görülecektir ki, Osmanlı devletinin gerileme nedeni olarak gösterilen neredeyse bütün olumsuzluklar, Rusya’nın yükselme devrinin ana özel-likleridir. Üstelik Rusya, toplumsal alandaki geleneksel sorunlarının herhangi biri-ne çözüm getirerek yükselişe geçmiş değildir. Rusya, zaman içerisinde ne kadar yükseldiyse, toplumsal sorunları da o ölçüde azmıştır. Özellikle Rusya tarihi ile ilgili bu gerçekler, Osmanlı’nın gerilemesini neden-sonuç bağlamında yeniden gözden geçirmeyi gerektirecek kadar önemlidir.

Üçüncü olarak, bu çalışma, Türk dünyasının, Rusya gerçeğini de içine alan müşterek tarihi için atılmış ilk adımdır. İzlediği yöntem dolayısıyla da özgündür. Bilindiği gibi, hem Osmanlı devleti hem de Türkiye, siyasî ve askerî faaliyetlerini batı yönünde yoğunlaştırmış, doğusuna mecbur kalmadıkça enerji harcamamıştır. Yine bilindiği gibi, Türkiye’nin bugünkü İran sınırları üç yüz yıl önce çizilmiştir. Türkiye, iki binli yıllara, izleye geldiği geleneksel politikasının son derece eksik ol-duğunu kavramış olarak girmektedir. Bu gerçeğin, Türkiye’ nin yaşadığı yeni tecrü-beler sayesinde ortaya çıktığını kabul etmekle birlikte, Türkiye’ye karşı düşmanca bir tutum izleyen ülkeler sayesinde acı bir biçimde kavrandığının da altını çizmeli-yiz. Bir başka deyişle, Türkiye, dış politikasında “çok boyutluluğu” yeniden keşfet-meye ve aktif bir biçimde uygulamaya adeta mecbur edildi.

Dördüncü olarak, bu deneme, gelecekle ilgili sağlıklı değerlendirmeler yap-mamızı kolaylaştıracak bir arkeoloji çalışması niteliğindedir. Çünkü baştan sona, tarihin aldığı biçim üzerinde etkili olmuş bütün başat olguları, süreçler temelinde ele alarak 2000 yılına kadar getirmiştir. Hıristiyanlığın izlediği tarihî süreç, İslâm inancının çeşitlenmesi sırasında izlenen süreç, Avrupalıların cehennemden cennete kaçmak isterken farkında olmadan bir yükseliş eğilimi yakalaması, en şiddetli Batı değeri olarak ırkçılığın izlediği süreç, zenginleşme anlayışındaki değişim süreci, Marksçıların Avrupa merkezli bir dünya kurulmasına yaptığı katkılar, dünyanın hâlihazır durumunun olabildiğince derinden kavranması için üzerinde özel olarak çalıştığımız konulardır.

İÇİNDEKİLER

ÖN YAZISI